دلالت عقلی نشانه‌ها

الف. مقدمه

گفته شد که عقل با توجه به «قاعده علیت» به وجود مدبر هوشمند و توانمند در هستی پی می‌برد. علاوه بر این پیش‌تر نیز بیان کردیم که موجودات منظم جهان هستی در منطق قرآن «آیه» نامیده می‌شوند.[1] حال در این مقاله درصدد توضیح این مدعا با بیانی دیگر هستیم؛ بیانی که در آن از دلالتی به نام «دلالت آیه‌ای» سخن به میان می‌آید.

ب. دلالت آیه‌ای

عقل انسان با برخورد با یک پدیده منظم و سامانمند بدون هیچ واسطه‌ای به وجود مدبری دانشمند حکم می‌کند و فرض دیگری را مثل تصادف هرگز نمی‌پذیرد. عقل با دیدن رطوبت در کنج خانه در پی عامل آن برمی‌آید و با دیدن یک کتاب پرمحتوا و نغز به وجود نویسنده‌ای دانشمند حکم می‌کند هرچند هرگز او را مشاهده نکرده باشد.

این‌گونه ادراک عقلی را برخی به پیروی از قرآن کریم «دلالت آیه‌ای» نامیده‌اند[2] و بر این باورند که تبیین این دلالت از ابتکارات قرآنی است.[3] در این دلالت عقل نشانه‌های هوشمندی و قدرت را در امور محسوس به‌روشنی و وضوح درک می‌کند و با دیدن این آیات و نشانه‌ها به‌سرعت به وجود اراده هوشمندانه پی می‌برد. دقیقاً به دلیل بهره‌مندی از همین استعداد عقلانی است که هنگام مواجه‌شدن با یک رایانه پیشرفته یا کتابی پرمحتوا یا رباطی توانمند و هوشمند به وجود سازنده‌ای عالم و قادر پی برده و منتقل می‌شویم و هرگز احتمال تصادف و پدیده آمدن این امور محسوس را بدون علت تجویز نمی‌کنیم. حال که عقل در مصنوعات محدود بشری به اراده هوشمند منتقل می‌شود بدون شک در مواجهه با شگفتی محیرالعقولی که در نظام خلقت قرار داده‌شده است به این اراده منتقل خواهد شد و به وجود خداوندی عالم و قادر تصدیق خواهد نمود.

ج. نتیجه

عقل با دیدن امور محسوسی که سامانمند و منظم هستند آن‌ها را مانند نشانه و علامت می‌بیند و به‌سرعت به وجود «اراده هوشمندانه» منتقل می‌شود. این کارکرد بدیهی و روشن عقل را می‌توان با استفاده از آیات قرآن کریم «دلالت آیه‌ای» نام نهاد.

---

[1] ر.ک: مقاله 20 تحت عنوان «جهانی پر از آیه»

[2] المیزان، ج 18، ص 157.

[3] الالهیات، ج 1، ص 39.

غافلین

حیوانات نیاز های زیادی دارند ولی خدا بهشون عقل نداد، در نتیجه حیوانات نیازهاشون رو بدون تفکر و تعقل رفع می کنند. برای مثال وقتی گرسنه می شن به دریدن روی میارن. برای خودشون قلمرو تعیین می کنند و هر کس زور بیشتری داشته باشه قلمرو بزرگتری برای خودش فراهم می کنه.

اما خدا به فرشته ها عقل داد و اون ها رو بدون نیاز های مادی آفرید.در نتیجه فرشته های عاقلی که نه تشنگی، نه گرسنگی، نه میل جنسی و نه هیچ نیاز مادی دیگه ای اونها رو رنج نمی ده تمام عمر عبادت خدا می کنند

اما خدا انسان رو هم عاقل آفرید و هم مأنوس با نیاز های مادی فراوان. انسان گرسنه می شه، اما خدا از انسان عاقل انتظار درنده خویی نداره، انسان میل جنسی پیدا می کنه، اما خدا از ما انتظار نداره مثل حیوانات این نیاز رو بر طرف کنیم. اگر ما توی این مسائل مثل حیوانات عمل کنیم از اون ها پست تر می شیم[1]، چون خدا به اونها عقل نداد، ولی به ما عقل داد. رعایت احکام عقل در این مسائل باعث میشه که ما از حیوانات برتر باشیم.

اما برتری انسان ها نسبت به فرشته ها به اینه که نه تنها نیازهاشون رو عاقلانه بر طرف کنند، بلکه این نیاز ها مانع از پیمودن مسیر معنویت و عبودیت نشه. یعنی عبودیت محض داشته باشیم در همه مسائل زندگی و با وجود همه مشکلات.[2]

---

[1] سوره مبارکه اعراف / آیه 179

[2] تفسیر نمونه / جلد22 / 387