دلالت عقلی نشانه‌ها

الف. مقدمه

گفته شد که عقل با توجه به «قاعده علیت» به وجود مدبر هوشمند و توانمند در هستی پی می‌برد. علاوه بر این پیش‌تر نیز بیان کردیم که موجودات منظم جهان هستی در منطق قرآن «آیه» نامیده می‌شوند.[1] حال در این مقاله درصدد توضیح این مدعا با بیانی دیگر هستیم؛ بیانی که در آن از دلالتی به نام «دلالت آیه‌ای» سخن به میان می‌آید.

ب. دلالت آیه‌ای

عقل انسان با برخورد با یک پدیده منظم و سامانمند بدون هیچ واسطه‌ای به وجود مدبری دانشمند حکم می‌کند و فرض دیگری را مثل تصادف هرگز نمی‌پذیرد. عقل با دیدن رطوبت در کنج خانه در پی عامل آن برمی‌آید و با دیدن یک کتاب پرمحتوا و نغز به وجود نویسنده‌ای دانشمند حکم می‌کند هرچند هرگز او را مشاهده نکرده باشد.

این‌گونه ادراک عقلی را برخی به پیروی از قرآن کریم «دلالت آیه‌ای» نامیده‌اند[2] و بر این باورند که تبیین این دلالت از ابتکارات قرآنی است.[3] در این دلالت عقل نشانه‌های هوشمندی و قدرت را در امور محسوس به‌روشنی و وضوح درک می‌کند و با دیدن این آیات و نشانه‌ها به‌سرعت به وجود اراده هوشمندانه پی می‌برد. دقیقاً به دلیل بهره‌مندی از همین استعداد عقلانی است که هنگام مواجه‌شدن با یک رایانه پیشرفته یا کتابی پرمحتوا یا رباطی توانمند و هوشمند به وجود سازنده‌ای عالم و قادر پی برده و منتقل می‌شویم و هرگز احتمال تصادف و پدیده آمدن این امور محسوس را بدون علت تجویز نمی‌کنیم. حال که عقل در مصنوعات محدود بشری به اراده هوشمند منتقل می‌شود بدون شک در مواجهه با شگفتی محیرالعقولی که در نظام خلقت قرار داده‌شده است به این اراده منتقل خواهد شد و به وجود خداوندی عالم و قادر تصدیق خواهد نمود.

ج. نتیجه

عقل با دیدن امور محسوسی که سامانمند و منظم هستند آن‌ها را مانند نشانه و علامت می‌بیند و به‌سرعت به وجود «اراده هوشمندانه» منتقل می‌شود. این کارکرد بدیهی و روشن عقل را می‌توان با استفاده از آیات قرآن کریم «دلالت آیه‌ای» نام نهاد.